Fazla ve gereksiz ilaç kullanımına dikkat: ‘Hastanın kaybına kadar yol açabiliyor’

 Ihtiyar nüfusunda gelişen hastalıklarla beraber kullanılan ilaç sayısının artışı, bağlı tesir riskini ve ilaçların olumsuz etkileşim oranını arttırırken rastgele alınan ilaçlar tehlikeyi daha da büyütüyor. İstanbul Üniversitesi- İstanbul Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Esas Bilim Dalı Geriatri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Akif Karan ve Uzman Dr. Çağlar Özer Aydın da vatandaşları çoklu ilaç kullanımı ve tesadüfen alınan ilaçların etkilerine karşısında uyardı. Karan ve Açık Fikirli, geriatri hekimlerinin önderliğinde hazırlanan “Türkiye Yaşlıda Uygun Olmayan İlaç Dilekçe Kriterleri (Turkish Inappropriate Medication Use in the Elderly; TIME Kriterleri)nin afiyet çalışanlarına yol gösterecek bir hap başvuru rehberi olduğuna da dikkat çekti. Aplikasypon olarak cep telefonlarında kullanılabilen kullanım çerçevesinde yaşlı bireylerde kullanılmaması ya da tedbirli kullanılması gereken ilaçları taşıyan kriterler ‘TIME to STOP bölümünde yer alırken, yaşlı bireylerde kullanılmasının faydalı görülen ilaçlara ise ‘TIME to START’ bölümünde yer veriliyor.

“Hastanın kaybına değin birçok olumsuz sonuca yol açabiliyor”

Fazla ilaç kullanımının yarardan çok zarar verdiğini, vatandaşların hap kullanırken tedbirli olması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Mehmet Akif Karan, “Yaşlı hastalarımız çok daha fazla hap kullanan bir grubu oluşturuyor. Çünkü yaşlılarda hastalık sayısı doğal olarak daha fazla bunun yanı sıra bilinçsiz hap kullanımı olumsuz etkiliyor. Özellikle yaşlı hastalar, eşlerinin, yakınlarının, komşularının akrabalarının yararlı olduğunu söylediği ilaçları kendilerinde kullanmayı tercih edebiliyor. Reçetesiz ilaçlar var, bunları ilaç yerine bile koymadan kullanabiliyor. dahası bitkisel ilaçlar var fakat bunların hap olduğunu düşünmüyor. Hepsini bir arada kullandığı zaman ilaçların etkileşimi sonucu birbirlerinin etkilerini arttırmaları, azaltmaları laf konusu bu emrindeki etki potansiyelini arttırıyor. Dolayısıyla yaşlılıkta ilaç kullanımında fazla daha dikkatli olmak gerekiyor. Yaşlı hastanın kullandığı ilaç fazlaysa bu kişinin çoğu sıkıntıyla tesadüf ihtimalini arttırıyor. Çoğu hap düşmeye, baş dönmesine, denge bozukluğu ya da diğer sebeplerle düşmelere yol açabiliyor. Zihinsel, bilişsel fonksiyonların bozulmasına yol açabiliyor. İdrar kaçırma, kabızlığa, iştahsızlığa yol açabiliyor. Tüm bunlar hastaların kendi egemen hayatlarını sürdürmesine, hastalıkları sebebiyle hastaneye yatışlarına, maalesef hastanın kaybına dek yaşam sürelerinin kısalmasına dek birçok negatif sonuçlara yol açabiliyor. Bir Zamanlar bir doktor hastasına ilaç yazarsa değerli hekim olarak söylenirmiş, yıllar öncesinin algısından bahsediyorum. Toplumda ara sıra görüyoruz ‘bana şu ilacı yaz’ doktor bu ilacı yazmadı diye özellikle hastaların hekimlere aleyhinde olumsuz davranışlarına üzülerek tanık oluyoruz. Hastaların hekimlerine kullandıkları tüm ilaçları bildirmesi, reçetesiz aldığı ya da kullandığı nebati ilaçları mutlaka bildirmesini bilhassa öğüt ediyorum” dedi.

“Günde 20-30 tane ilacı kullanmakta olan hastalarımız var”

TIME kriterleri adlı uygulamadan bahseden ve hekimler için büyük rahat olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Karan, “İstanbul Tıp Fakültesi Geriatri bilim dalındaki arkadaşlarımız ve Akademik Geriatri Derneği ile beraber Türkiye yaşlıda uygunsuz ilaç başvuru kriterleri diye bir ölçüt dizini hazırladık. Çok sayıda bilim dalından yalnızca iç hastalıklar değil, ürolojiden bayan doğuma psikiyatriden nörolojiye, fizik çare ve rehabilitasyona dek ve iç hastalıklarının çoğu dallarından bilim insanı katıldı. Burada yaşlılarda kullanılan ve tehlikeli olan ilaçların bir listesi ve gerekçeleri sıralandı. TIME kriterleri diye gözüküyor, hekimler için hazırladığımız bir dizi, derhal onu tüm akıllı telefonlara indirilebilecek bir uygulaması ücretsiz olarak hizmete sunuldu. Hastalarımız ve hekimlerimiz için içten hap faydalanma konusunda manâlı bir yardımcı. Milletlerarası Avrupa Tıp Dergisi ile İlaç ve Yaşlanma biçiminde Türkçe isimleri olan milletlerarası bilim dergilerinde yayınlandı. Hekimin pratik yaşamı için de daha dürüst olarak, çok süratli yapmasını sağlıyor. Bir geriatri polikliniğe gelen hastaların ortalama olarak 4 ila 8 çeşit hap kullandığını görüyoruz. Günde 20-30 tane ilacı kullanmakta olan hastalarımız var. Sıradan olarak 3’te bir ilaç kullanımının uygunsuz olduğunu görüyoruz. İngiltere merkezli fazla önemli bir çalışma var. İngiltere’de acile ivedi sorunlarla başvurulan hastaların yüzde 30 kadarının ilaç yan etkileri sebebiyle başvurduğu gözüküyor. Bunlar fazla önemli rakamlar” biçiminde konuştu.

“Bir torba ilaçla karşımıza geliyorlar”

Rastgele ilaç kullanımına aleyhinde vatandaşları uyaran Uzman Dr. Çağlar Özer Aydın, “Dünyada ve ülkemizde ihtiyar popülasyon artan bir şekilde artmakta, yaşam süresi, gitgide artarak uzamakta. Bu Nedenle yaşlı nüfusun artmasıyla birlikte birçok hastalıkla birlikte ilaç kullanımı da artıyor. Pozitif hap kullanımına ast çoğu alt tesir de görebiliyoruz. Uygunsuz hap kullanımına yönelik bir kriter kullanımı mevcut değildi. 2020 yılında Akademik Geriatri Derneği’nin Akılcı İlaç Alıştırma Grubu tarafından uygunsuz ilaç tatbik kriterleri oluşturuldu. İlk kısmında sıkça kullanımını gördüğümüz lakin gerçekten yaşlı göre kullanımı uygun olmayan, tehlikeli olabilecek, kesilmesi yerinde ya da tedbirli, düşük dozda kullanılması yerinde olan ilaçlara karşın TIME-to Stop kriterleri mevcut. İkinci kısmında ise fiilen hastamıza faydalı olabilecek, kullanılması gereken ama göz ardı edilen kullanılmayan ilaçlara ait kriterlerin yer aldığı TIME-to Başlangıç kriterleri yer almakta. İngilizce dil seçeneği de mevcut olup milletlerarası validasyonu da mevcut. Zaten ihtiyar hastaların çok sayıda hap kullanımı hekimleri en çok zorlayan konulardan bir her birine. Çoğunlukla bir torba ilaçla karşımıza geliyorlar” ifadelerini kullandı.

Hasibe Karadağ – Emre Baba